آيا اتوآنالايزرها اشتباه مي کنند؟

آيا اتوآنالايزرها اشتباه مي کنند؟

پاسخ اين سؤال مثبت است، اما بايد توجه داشت که در واقع بيشتر اين اشتباهات متوجه اپراتور دستگاه است، نه خود دستگاه.

عمده مواردي که مي تواند منجر به ارائه يک جواب نادرست از دستگاه اتوآنالايزر گردد، شامل مقوله هاي زير است:
۱. عدم کاليبراسيون ابتدائي دستگاه

اولين موضوعي که پس از راه اندازي دستگاه بايد به آن پرداخته شود، کاليبراسيون دستگاه است. البته اين کار بايد هر از چندگاهي مطابق توصيه جداول کاليبراسيون دستگاه با استفاده از:
۱. سرم کنترل کاليبراسيون در مورد اتوآنالايزر بيوشيمي و اتوآنالايزر الکتروليت هاي بدن،
۲. با سوسپانسيون سلولي (مصنوعي يا واقعي) در مورد اتوآنالايزرهاي هماتولوژي (سل کانترها)،
۳. محلول هاي کاليبراسيون براي دستگاه آنالايزر گازهايي خوني (Blood Gas)،
انجام شود در واقع کاليبراسيون دستگاه ها همانند خشت اولي است که اگر کج گذاشته شود، ديوار تا ثريا کج خواهد رفت. مسئول آزمايشگاه بايد انجام اين امر مهم را به پرسنل مجرب خود بسپارد.
در اين خصوص نکات مهمي به شرح ذيل يادآوري مي گردد:
● نحوه آماده سازي سرم کاليبراسيون:

الف) سرم هاي کاليبراسيون به صورت پودر ليوفيليزه بوده و براي محلول کردن آن بايد از آب مقطر ديونيزه و در صورت موجود نبودن، از آب مقطر دوبار تقطير استفاده کنيد.
ب) از بهترين و دقيق ترين پي پت ها استفاده کنيد.
پ) هنگام برداشتن درب ويال همواره مقداري از پودر ليوفيليزه به درب ويال مي چسبد. با دقت و به آرامي آن را باز و بسته کنيد، به طوري که چيزي از پودر از دست نرود و همه آن محلول شود.
ت) پس از بستن درب ويال بايد به مدت معيني که در بروشور مربوطه آمده، آن را در حالت خاص (بي حرکت يا حرکت چرخشي يا در تاريکي) قرار دهيد تا آماده مصرف شود.
● کاليبراتور آنالايزرهاي هماتولوژي:
اين کاليبراتور به صورت سوسپانسيون است. اين سوسپانسيون ها با استفاده از فيکس کردن سلول هاي طبيعي توسط فيکساتور حاصل مي شود تا عمر و در نتيجه تعداد و حجم سلول ها ثابت بماند، ولي با اين حال مدت زمان نگهداري آنها کوتاه است.
مهمترين نکته در استفاده از اين سوسپانسيون ها اين است که قبل از استفاده بايد کاملاً يکنواخت و هموژن شوند.
● محلول کاليبراتور آماده:
از اين محلول ها در دستگاه هاي تحليل گازهاي خوني (Blood Gas) استفاده مي شود و به صورت آماده شده، موجود است.
در مورد همه کاليبراتورها به ياد داشته باشيد که:
۱. نکته مهم در مورد هر ماده اي به خصوص محلول کاليبراتور توجه به تاريخ مصرف است.
۲. در صورتي که مقدور است، محلول يا سوسپانسيون کاليبراسيون را به اندازه نياز آماده کنيد تا الزامي براي ذخيره سازي محلول آماده باقي مانده نباشد.
۳. اگر قرار است سوسپانسيون يا محلول مدتي در جائي بماند تا آماده مصرف شود، دقت کنيد درب ويال خوب بسته شده و دماي محيط مناسب باشد. تبخير باعث تغليظ محلول يا سوسپانسيون خواهد شد.
۲. اشکال در نمونه (Sample) و سيستم برداشت نمونه:

هميشه به اندازه کافي نمونه (Sample) به دستگاه تحويل دهيد. در صورتي که نمونه کم باشد و دستگاه مثلاً ۱۰۰ ميکروليتر نمونه براي آزمايش گلوکز احتياج داشته باشد، ولي در داخل کاپ نمونه فقط ۵۰ ميکروليتر نمونه وجود داشته باشد، به فرض اينکه بيمار يک فرد عادي با قند خون نرمال است، با دريافت يک جواب غيرعادي (مثلاً گلوکز ۵۳mg/dl) متوجه اشتباه دستگاه خواهيم شد، اما اگر اين اتفاق در مورد يک بيمار ديابتي با قند خون بالا رخ دهد، دستگاه به اشتباه يک جواب نرمال تحويل مي دهد. به ياد داشته باشيد که هميشه يک جواب نرمال يک جواب درست نيست.
مسئله ديگر وجود لخته هاي کوچک يا رشته هاي باريک فيبرين است. در صورت وجود يک لخته کوچک در مجراي باريک تيوب نمونه برداري دستگاه، مسلماً حجم نمونه برداشت شده کمتر از حد تعريف شده براي دستگاه است. در ضمن وجود اين لخته باعث ايجاد جواب هاي اشتباه در نمونه هاي بعدي هم مي شود. رعايت اين موضوع خيلي مهم است که وقتي نمونه سرم مورد نياز است، نبايد به خاطر يک جواب اورژانسي، نمونه خوني را که هنوز لخته آن کامل نشده، سانتريفوژ کرده و اقدام به برداشتن سرم کنيد، چرا که اين مايع هنوز سرم نبوده و در حال لخته شدن است و باعث ايجاد مشکلاتي در خارج کردن لخته يا رشته فيبرين از دستگاه خواهد شد.
در مورد دستگاه هائي که با پلاسما يا خون کامل کار مي کنند، بايد مواد ضدانعقاد کافي در لوله آزمايش وجود داشته باشد و پس از نمونه گيري با سروته کردن لوله، نمونه را با ضدانعقاد کاملاً مخلوط کرد. در غير اين صورت، لخته اي کوچک يا رشته هاي فيبرين تشکيل مي شود که علاوه بر مشکلات فوق الذکر، در شمارش سلولي به خصوص پلاکت و گلبول قرمز و انديکس هاي گلبولي هم اختلال ايجاد مي کند.
۳. اشکال در معرف (Reagent) يا سيستم برداشت معرف:

در دستگاه هاي جديد سيستمي نصب شده است که وجود حباب هوا را در سيستم انتقال معرف تشخيص داده و آن را دليل بر نبود مايع (معرف) مي داند و آلارم هشدار را به صدا در مي آورد. بنابراين کاربر به راحتي متوجه اتمام معرف خواهد شد. در مدل هاي قديمي تر که اين سيستم وجود ندارد، دستگاه متوجه اتمام معرف نشده و همچنان به کار خود ادامه مي دهد.
اگر از جائي که جواب ”صفر“ داريد، به مراحل پيشين مراجعه کنيد، خواهيد ديد که در چند تست قبلي، از آنجائي که محلول در حال اتمام بوده، معرف کافي وجود نداشته و در نتيجه جواب نادرست (کم تر يا بيشتر از مقدار واقعي) به دست آمده است؛ بنابراين در چنين مواردي بايد چند تست آخر را مجدداً تکرار کنيد، حتي اگر جواب نرمال باشد.
مشکل ديگري که ممکن است پيش آيد، اين که احتمال دارد کاربر يک معرف را اشتباهاً در جايگاه معرف ديگري قرار دهد، در اين صورت دستگاه متوجه اين اشتباه نخواهد شد. براي رفع اين خطا اخيراً دستگاه ها را مجهز به سيستم شناسائي بارکد کرده اند تا بتواند محلول موردنظر را بدون خط پيدا کند.
۴. اشکال در محل واکنش در داخل دستگاه:

محل انجام واکنش در اتوآنالايزر ممکن است ثابت (در اکثر اتوآنالايزرها مثل اتوآنالايزر هماتولوژي) يا قابل تعويض مثل سيني کووت (اکثر اتوآنالايزرهاي بيوشيمي) باشد.
محل انجام واکنش از دو نظر قابل تأمل است:
۱. دماي محل واکنش: اکثر آزمايش هاي بيوشيمي در دماي ۳۷ درجه سانتي گراد انجام مي شوند و اين دما توسط سنسورهائي با دقت زياد قابل کنترل است. در مورد دستگاه هائي که داراي بن ماري (حمام آب گرم) ۳۷ درجه سانتي گراد است، توجه به اين نکته ضروري است که حتماً بايد مخزن با آب مقطر ديونيزه و اگر موجود نبود، با آب مقطر دوبار تقطير پر شود. استفاده از آب معمولي باعث مي شود به مرور روي سنسورهاي دما رسوب نشسته و از حساسيت آن کاسته شود.
۲. تميز بودن محل واکنش: اين موضوع هم توسط سنسورهائي کنترل مي شود، اما اين سنسورها برخي شرايط خاص را درک نمي کنند که مي تواند منجر به بروز جواب هاي نادرست گردد. مثلاً اگر براي انجام تست هاي TIBC Fe Ca و Mg بخواهيد از يک سيني کووت قابل تعويض و شسته شده استفاده کنيد، حتماً بايد با اسيد (Acid Washed) شسته شود و صرفاً تميز بودن آن کافي نيست. رعايت کردن اين موضوع به عهده اپراتور دستگاه است، نه دستگاه.
۵. عدم توجه کاربر به علائم هشداردهنده دستگاه (Flag):

خوشبختانه در تمام دستگاه هاي اتوآنالايز سيستم هاي هوشمند اخطار وجود دارد که به صورت علائمي (Flag) کاربر را از وجود اختلال در روند کار آگاه مي کند. اين علائم بر دو نوعند:
۱. علائمي که توسط برنامه ريزي قبلي کاربر معين مي شوند؛ مثل حدود نرمال يک آزمايش که در صورت وجود جواب خارج از بازه علامت H يا L توسط دستگاه گزارش مي شود و نياز به بررسي مجدد همان آزمايش روي نمونه مذکور را اعلام مي دارد.
۲. علائمي که مخصوص خود دستگاه است و توسط کارخانه سازنده در پردازشگر تعريف مي گردد؛ مثلاً اگر در سه بار شمارش سلولي در يک دستگاه کولتر کانتر هماتولوژي اختلاف هرکدام با ديگري زياد باشد، دستگاه با علامت ٭ يا علامت ديگري آن را اعلام خواهد کرد که ممکن است در اثر وجود نويز در برق دستگاه يا علل ديگر باشد.
در هر حال مسئول آزمايشگاه بايد فهرستي از علائم اخطاري هر دستگاه را تهيه کرده و در معرض ديد و توجه کاربران قرار دهد تا در صورت تعويض پرسنل، حتي پرسنل جديد الورود نيز بدانند که در مواجهه با هرکدام از اين علائم اخطاري چه اقدامي بايد اتخاذ کنند. جدا از مطالب بيان شده، از مهمترين عواملي که مي تواند در بروز اشتباه در دستگاه را کاهش دهد، شست وشوي مرتب و منظم دستگاه ها مطابق زمان بندي خاص با محلول شست وشو است. عموماً دستگاه هاي اتوآناليزر محلول شست وشوي مخصوص به خود را دارند. برخي در پايان هر سيکل آزمايش، دستگاه را شسته و براي تست بعدي آماده مي کنند و برخي اضافه بر آن در پايان روز کاري (با دستور Shut down يا دستور مشابه) دستگاه را شست وشو مي دهند.